Yüksek Gerilim (YG) Nedir? Hangi Değerler Yüksek Gerilim Sayılır?

Yüksek Gerilim Nedir? Kaç Volttan Başlar? Yüksek gerilim (yüksek voltaj), etkin değeri 1000 voltun (1 kV) üzerindeki alternatif gerilimleri ifade eder. Uluslararası standartlarda 1000 V AC ve 1500 V DC üzeri seviyeler yüksek gerilim sınıfına girer ve bu gerilimler için özel izolasyon, ekipman ve güvenlik kuralları uygulanır. Türkiye’de Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği de aynı eşiği esas alır ve pratikte 34,5 kV, 154 kV, 380 kV gibi hat seviyeleri yüksek gerilimli iletim ve dağıtım sistemlerinde karşımıza çıkar. Kısaca yüksek gerilim kaç volttan başlar sorusunun cevabı; 1000 V’un üzerindeki, can güvenliği açısından doğrudan temasın son derece tehlikeli olduğu voltaj seviyeleridir. Bu nedenle yüksek gerilimli ekipmanlara yaklaşırken bile elektrik alan ve ark riski dikkate alınır.

AG, OG ve YG Gerilim Sınıfları. Pratikte şebeke gerilimleri; alçak gerilim (AG), orta gerilim (OG) ve yüksek gerilim (YG) olarak üç ana grupta toplanır. AG genellikle 0–1000 V aralığını ve son kullanıcıya kadar gelen 230/400 V seviyesini ifade eder. OG, 1–36 kV arasındaki şebeke voltajlarını kapsar ve şehir içi, organize sanayi bölgeleri gibi yerlerdeki kablo ve hatlarda kullanılır. 36 kV ve üzerindeki seviyeler ise YG olarak adlandırılır; iletim hatları ve büyük trafo merkezlerinde bu yüksek voltaj seviyeleriyle çalışılır. Mevzuat açısından 1 kV’un üzerindeki tüm tesisler yüksek gerilimli tesis hükümlerine tabi olabilir. Bu nedenle 6 kV, 10 kV, 15 kV gibi OG seviyelerinde çalışan sanayi tesislerinde de yüksek gerilim tekniği, güvenlik kuralları ve işletme sorumluluğu devreye girer.

Yüksek Gerilim Neden Gereklidir? Yüksek Voltajın Avantajları. Yüksek gerilim, elektrik enerjisinin uzun mesafelere ekonomik ve verimli şekilde taşınabilmesi için kullanılır. Bir hat üzerinden aynı gücü iletmek için gerilim yükseltildiğinde akım (amper) azalır; böylece iletim ve dağıtım hatlarındaki I²R kayıpları düşer, iletken kesitleri küçülür ve ekipman maliyetleri azalır. Bu sayede milyonlarca kilovatlık elektrik gücü, santrallerden şehirlere kadar güvenli şekilde taşınabilir. Yüksek gerilim tekniği; gerilim düzeyinin, hattın taşıdığı güç ve mesafeye göre seçilmesini; izolasyon, kısa devre dayanımı ve güvenlik limitlerinin birlikte değerlendirilmesini gerektirir.

Yüksek Gerilim Nerelerde Kullanılır? Yüksek gerilim tesisleri; enerji iletim hatları, şehirler arası OG/YG hatları, trafo merkezleri, şalt sahaları, baraj ve santral çıkışları, büyük sanayi tesislerindeki OG hücreleri ve yüksek gerilimli motor sürücü sistemlerini kapsar. Bursa ve çevresinde bu seviyelerde çalışan hat, kablo ve hücrelerin sahadaki test ve bakımı için Bursa YG/OG test, bakım ve onarım hizmetlerinden yararlanmak gerekir. Sanayi tesislerinde yüksek gerilim, çoğunlukla OG şebekesinden alınan enerjinin tesis içi trafo merkezinde alçak gerilime dönüştürülmesi şeklinde karşımıza çıkar. OG hücreleri, kesiciler, ayırıcılar, ölçü trafoları, güç trafosu ve bara sistemleri bir bütün olarak çalışır ve tüm tesis, ilgili YG işletme sorumluluğu prosedürlerine göre yönetilir.

Yüksek Gerilim Hattı Nedir? Yüksek gerilim hattı; genellikle çelik kafes veya beton direklere bağlanan izolatörler üzerinden taşınan, 34,5 kV ve üzeri gerilim seviyelerine sahip havai iletim ve dağıtım hatlarını ifade eder. Bu hatlarda iletkenler, izolatör zincirleri ve hat donanımları sayesinde hem mekanik yükleri taşır hem de yeterli elektriksel yaklaşma mesafesi sağlanır. Yüksek gerilim hattı, taşıdığı elektrik enerjisi nedeniyle çevresinde elektrik ve manyetik alan oluşturur. Bu nedenle hat güzergâhı planlanırken yerleşim yerleri, binalar, yollar ve diğer altyapılarla olan mesafeler yönetmeliklere göre belirlenir. Detaylı mesafe hesabı, ilgili EDAŞ şartnameleri ve yetkili elektrik mühendisleri tarafından yapılmalıdır.

Yüksek Gerilim Trafosu ve Trafo Merkezleri. Yüksek gerilim trafosu, iletim veya dağıtım gerilimini daha yüksek ya da daha alçak seviyelere dönüştürmek için kullanılan güç trafosudur. Örneğin 154/34,5 kV indirici trafo merkezlerinde, yüksek gerilim seviyesindeki enerji, şehir beslemeleri için daha düşük OG seviyesine düşürülür. Trafo merkezlerinde; yüksek gerilim tarafında kesiciler, ayırıcılar, ölçü trafoları, parafudrlar ve bara sistemleri; orta ve alçak gerilim tarafında ise kablo çıkışları, OG hücreleri ve AG panoları bulunur. Bu ekipmanların periyodik test ve bakımları için trafo bakım, test ve yağ analizi ile YG/OG bakım ve test hizmetleri birlikte planlanmalıdır.

Yüksek Gerilim Elemanları ve Temel Bileşenler. Bir yüksek gerilim tesisinde; havai hat iletkenleri, yeraltı kabloları, izolatörler, direk ve traversler, bara sistemleri, kesiciler, ayırıcılar, ölçü trafoları (akım ve gerilim trafoları), güç trafoları, parafudrlar, kapasitör bankları ve koruma röleleri gibi birçok eleman birlikte çalışır. Her bir yüksek gerilim elemanı, sistemin hem elektriksel hem de mekanik güvenliğini sağlamak için belirli bir göreve sahiptir. İzolasyon mesafeleri, krepaj (sızma yolu) uzunlukları, topraklama direnci ve kısa devre dayanımları, yüksek gerilim tekniğinin en kritik tasarım kriterlerindendir. Bu değerlerin hem projelendirme hem de işletme sırasında ölçülmesi ve kayıt altına alınması gerekir.

Yüksek Gerilimin Riskleri ve Zararları. Yüksek gerilim, temas halinde insan vücudu için ölümcül olabilen elektrik çarpması riski taşır. Yeterli yaklaşma mesafesi korunmadığında, iletken ile vücut arasında doğrudan temas olmasa bile hava aralığından atlama (ark) meydana gelebilir. Ark sonucu ağır yanıklar, ekipman hasarı ve yangınlar oluşabilir. Yüksek gerilim hattı zararları içinde; uygunsuz mesafeler nedeniyle oluşan elektrik çarpması riskleri, gürültü, korona deşarjı ve elektromanyetik alan etkileri sayılabilir. Bu etkilerin sınır değerleri ve izin verilen yaklaşma mesafeleri mevzuatlarla belirlenir ve projelendirme aşamasında dikkate alınır.

YG Tesislerinde Güvenli Çalışma Kuralları. Yüksek gerilim tesislerinde güvenli çalışma; enerjinin kesilmesi, kilitleme–etiketleme (LOTO) uygulanması, gerilimsizliğin ölçülerek doğrulanması ve çalışma alanının topraklanması adımlarını içerir. Çalışma sahasının çevrilmesi, uyarı levhaları ile sınırlandırılması ve yalnızca yetkili personelin içeri alınması zorunludur. Uygun kişisel koruyucu donanımların (baret, yalıtkan eldiven, yüz siperi, ark dayanımlı kıyafet, güvenlik ayakkabısı vb.) kullanılması, yüksek gerilimde iş güvenliğinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu prosedürler, sahadaki işletme sorumlusunun hazırladığı talimat ve yönergelerle birlikte uygulanır.

Yüksek Gerilim İşletme Sorumluluğu Nedir? Türkiye’de 1 kV üzerindeki tesislerde yüksek gerilim işletme sorumluluğu, Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) tarafından yetkilendirilmiş bir elektrik mühendisi tarafından üstlenilmelidir. YG işletme sorumlusu; trafo merkezlerinin ve OG hücrelerinin güvenli işletilmesinden, periyodik kontrollerin ve testlerin yapılmasından, kayıtların tutulmasından ve personelin bilgilendirilmesinden sorumludur. Bursa ve çevresindeki sanayi tesislerinde yüksek gerilim işletme sorumluluğu, trafo işletme sorumluluğu ve trafo merkezi işletme hizmetleri için YG işletme sorumluluğu ve trafo işletme sorumluluğu sayfalarımızı inceleyebilir, Pow-Sys Güç Sistemleri ekibiyle iletişime geçebilirsiniz.

Sonuç: Yüksek Gerilimle Güvenli ve Verimli Çalışmak. Özetle yüksek gerilim; etkin değeri 1000 V’un üzerindeki, özel izolasyon ve güvenlik önlemleri gerektiren gerilim seviyelerini ifade eder. Elektrik enerjisinin uzun mesafelerde ekonomik ve düşük kayıplı şekilde taşınabilmesi için yüksek gerilim ve yüksek voltaj seviyeleri kaçınılmazdır; ancak tasarım, projelendirme ve işletme aşamalarında yüksek gerilim tekniği kurallarına eksiksiz uymak gerekir. Yeni YG/OG yatırımları, trafo merkezi projeleri, saha testleri ve yüksek gerilim işletme sorumluluğu hizmetleri için AG/OG/YG projelendirme ve danışmanlık, Bursa YG/OG test, bakım ve onarım ve Bursa trafo bakım, test ve yağ analizi çözümlerimizden yararlanabilirsiniz.